Zločini partizana u Drugom svetskom ratu

 

Narodna oslobodilačka vojska Jugoslavije (partizani) bila je u stanju neprijateljstva prema četnicima, odnosno JVuO. Tokom neprijateljstva partizani su kršili pravila rata i Ženevsku konvenciju prema pripadnicima JVuO zaštićenim običajima rata i Ženevskoj konvenciji .

Rukovodstvo partizanskog pokreta pridavalo je poseban značaj borbi protiv JVuO, pa je vodila smišljenu propagndu kampanju u cilju širenja boljševičke ideologije i jačanju mržnje prema političkim neistomišljenicima.Zločini su bili spontani (iz mržnje) i organizovani (po naređenju). Zločini su bili prihvaćena praksa kod partizana

“Pasje groblje”

Na Badnji dan 1942. godine partizani su počinili svoj po zlu najčuveniji zločin u Crnoj Gori. U kolašinskom lugu na desnoj obali Tare, nad telima 240 unakaženih građana, razapeli su lešinu psa na daskama u obliku krsta. Zatim su napisali: “Ovo je pasje groblje”. Kao komandant Kolašina, major Joksimović je nekoliko meseci kasnije prisustovao iskopavanju žrtava “pasjeg groblja”:

Pred tim jezivim prizorom nemo stojimo svi, naročito rodbina. Ona ne može da prepozna leševe svojih milih i dragih, jer su strašno unakaženi i bez pojedinih delova tela. Ruke i noge su im polomljene; zubi povađeni grubim kleštima još dok su bili živi; lobanje su im razmrskane drvenim maljevima, čije su udarce čuli stanovnici najbližih kuća one svete noći uoči Božića. Sve u svemu, pravi pakao na zemlji, u koji su doterani i u kome su stradali pravednici, Srbi pravoslane vere i nacionalno opredeljeni. To su bili ljudi iz svih društvenih redova, od sudije do običnog radnika. Njihova je jedina “greška” bila što nisu prihvatli bezbožnički komunizam…

Pored “pasjeg groblja”, komunisti su ostavili traga i u brojnom jamama, u koje su poput Hrvata bacali svoje žtrve, zbog čega su nazvani “jamarima”. Najpozntije partizanske jame u Crnoj Gori su jama u selu Griže kod Berana[traži se izvor], Šahotička jama u Cerovu kod Bijelog Polja[traži se izvor], Šavnička jama[traži se izvor], jama na Radovču[traži se izvor], jama kod Rijeke Crnojevića[traži se izvor] i Kotorska jama kod Nikšića kod Vidrovana u Gornjem polju

Na osnovu Brozovih naređenja, partizanski preki sudovi slali su ljude u smrt po kratkom postupku i bez prava žalbe. “Ova presuda je izvršena i protiv iste nema mjesta žalbe”, pisao je Sava Kovačević, predsednik Prekog vojnog suda Nikšićkog partizanskog odreda. Od 19 optuženih na ovom procesu, osmoro je osuđeno na smrt, uz konfiskaciju imovine. Od svih osmoro, petoro su bili rođaci Save Kovačevića: Novica S. Kovačević, Blažo S. Kovačević, Marko K. Kovačević, Marko J. Kovačević i Petar B. Kovačević. Prvooptuženi Novica je pre rata bio sudija, dok je njegov rođak i ubica, Sava, bio krijumčar duvana.

Zločini partizana u Srbiji

Partizani su još od leta 1941. godine činili: ubistva prema svom partijskom programu, pljačke, paljenja opštinskih arhiva, itd. Samo u zborniku Nedićevih dokumenata, koji su sami komunisti odabrali i objavili 1965. godine, navedeno je oko 1.000 imena njihovih žrtava (nenaoružanih, odnosno civila) u Srbiji pre jeseni 1944. godine. Samo jedna dopuna spiska žrtva komunizma iz 1941. godine sadrži 76 imena zemljoradika, činovnika, domaćica, sveštenika, zanatlija… Na ovom dopunskom spisku je i ime čuvenog akademskog slikara Mihaila Milovanovića iz sela Gostinice kod Užica.

Ubistva su nastavljena i 1942. godine. Samo tokom avgusta policija vlade generala Milana Nedića zabeležila je 18 slučajeva ubistva civila. Na primer:

3. avgust: U selu Negrišori (Guča) ubijen je od strane partizana Milomir Davidović, koji je ranije bio u partizanskim redovima, pa je odrekao saradnju komunistima.

Ili:

4. avgusta: Od strane partizana ubijen je Milovan Ćosić, predsednik opštine u Guberevcu (Sopot), a uselu Dučina Milutin Popović, sopstvenik vršalice, čiji je leš nađen u blizini sela. Tom prilikom spaljena je opštinska arhiva kao i jedna vršalica, a ubijen Milosav Milić, zemljoradnik.

Ili:

30. avgusta: Od strane partizana ubijen je u Stragarima (srez Orašački) Miron Đurić, arhimandrit.

Partizani su ubijali i 1943. godine. Primera radi, Nedićevo ministarstvo unutrašnjih poslova beleži da je u Kraljevačkom okrugu partizanski pokret Radenka Mandića “samo u drugoj polovini avgusta ubili preko 15 lica.

Krajem 1943, radi sadejstva sa svojom glavninom u pokušaju osvajanja Srbije, partizani pokreću nov talas zločina. Sledi delimičan popis njihovih žrtava iz novembra i decembra, prema dokumentima Nedićevog ministarstva unutrašnjih poslova:

7. novembra oko 21 čas četiri partizana i jedna ženska upali su u selo Željevo (4 km severno od Svrljiga) i ubili starešinu sela Svetislava Marjanovića, kojega su prethodno izboli noževima pa ga zatim dotukli iz pušaka. Ovu grupu vodi Dušan Tasković zv. Srećko…

U noći 14/15. om partizani su u selu Drugovcu, sreza Aleksinačkog, ubili Đorđa Jeftića, zemljoradnika, a zatim spalili arhivu oppštine Stanci istog sreza…

13. om u 23 časa grupa partizana upala je u selo Banji (4 km j-i od Aranđelovca – sekcija Aranđelovac) odakle su odveli lekara zdravstvene zadruge Vladimira Svilingera i odneli njegovu apoteku … Leš odvedenog lekara nađen je 14. novembra u selu Brezovcu…

15. om. u 19 časova grupa partizana upala je u selo Viševac gde je ubila predsednika seoske opštine Čedomira Milojevića pa potom otišla u nepoznatom pravcu.

Za sada se najviše zna o zločinima Kosmajskog partizanskog odreda, kojim su komandovali Marko Nikezić, Draža Marković i njegova buduća žena Božidarka Kika Damjanović. Poznat je spisak od tačno 200 žrtava kosmajskih partizana, samo sa teritorije današnje opštine Sopot. U vezi ubistva dve učiteljice i drugih meštana sopotskog sela Mala Ivanča, koje se prema citiranom izvoru Nedićeve policije odigralo u noći između 15. i 16. decembra 1943. godine, na osnovu crkvenih knjiga, ali i na osnovu svedočenja partizana, koji su se time hvalili, hroničar piše:

„Učiteljice Kristina Stojanović iz okoline Kragujevca i Milica iz Velike Ivanče, seoski kmet Stanoje Jovanović, trgovac Stevan Kojić i četnik Radomir Babić. Oko Svetog Nikole 1943. godine partizani Kosmajskog odreda Ljubomir Ivković “Šuca”, Božidarka Damnjanović “Kika”, Dobrivoj Milićević “Vučko”, učitelj iz Dražnja, i drugi, sproveli su žrtve u kuću Bogdana Rankovića, koja se nalazi na kraju Male Ivanče, pored groblja. Posle mučenja, svi su streljani na groblju, a njihovi grobovi do danas nisu obeleženi. Pre sahrane, tela učiteljica bila su izložena u sali seoske opštine. Krstinin muž Voja nalazio se u nemačkom zarobljeništvu. Imali su dve male devojčice, o kojima su se potom starali meštani. O njima danas niko ništa ne zna.“

Masovna streljanja 1942. i 1943.

U Bihaćkoj operaciji 2-4. novembra 1942. partizani su zauzeli ustaško uporište Bihać. Nakon toga su streljali 130 zarobljenih ustaša i 130 četnika, o čemu su izdali zvanično saopštenje.

Saopštenje Vrhovnog štaba NOVJ o streljanju novembra 1942

31. decembra 1942. 13. proleterska brigada i glavnina 4. kordunaške brigade napala je NDH garnizon u Krašiću koji su sačinjavele 33. i 35. ustaška bojna i domobranska opkoparska satnija. Tokom borbe u kojoj su savladali otpor ustaša i domobrana, partizani su u Krašiću zatekli oko 200 mrtvih ustaša i domobrana, a 233 su zarobili. Većinu zarobljenika su, prema izveštaju Operativnog štaba, poubijali.

„Mi smo, po zahtjevu naroda, iako to nije bio jedan od glavnih razloga, većinu ustaša likvidirali. …192 ustaše likvidirali smo, a ostalo uputili smo djelomično kućama a nešto ih zadržali u partizanima. U partizanima zadržali smo one za koje smo dobili točne podatke da nisu razbojnici, a bili su primorani, pa neki čak i slučajno uhvaćeni i natjerani u ustaše. Od domobrana, takođe smo ih 26 likvidirali. Likvidirali smo one koji su bili na groblju i zaklali nam dva partizana, a jednog vodili po Krašiću i tukli. 28 domobrana dobrovoljno se javilo za partizane, a 26 smo ih zadržali sami.“

Na osnovu ovog izveštaja NVO “Istina” iz Zagreba podnela je krivičnu prijavu protiv Rade Bulata, ratnog komandanta 13. proleterske brigade, nastanjenog u Zagrebu, za ubistvo najmanje 218 lica.

Zločin partizana u Malom Lošinju

Jedan od najvećih zločina koji su počinili partizani dogodio se na ostrvu Lošinju u mestu Mali Lošinj, nad zarobljenim četnicima Gacke zone i njihovim porodicama. O ovim zločinima u zemlji je pisano u dva maha. Najpre ih je 1990. godine pomenuo Pavle Jakšić, komandant partizanske 7. divizije, a potom 8. korpusa, u svojim memoarima (“Nad uspomenama”, prvi tom, strana 528). Jakšić piše da je u njegovom prisustvu Andrija Hebrang, jedan od vodećih hrvatskih komunista, kada se pročulo da more izbacuje unakažene leševe,pitao Veljka Kovačevića: ” Šta si radio tamo, vojvodo”? Komandanta 13. divizije Veljka Kovačevića, rođaka Save Kovačevića, Jakšić naziva “vinovnikom” ovog obračuna sa “petom kolonom”.

Najpotpuniji opis zločina u Malom Lošinju dao je pukovnik mr Velimir Ivetić, arhivski savetnik Vojnoistorijskog instituta u Beogradu, u časopisu ove ustanove “Vojnoistorijski glasnik”. Članak pukovnika Ivetića objavljen je u broju 1-2 za 2004. godinu, pod naslovom “Slučaj partizanskih zločina u logoru u Malom lošinju 1943. godine” (strana 137-159). Kako piše autor, ovo je prvi članak o zločinima “Narodnooslbodilačke vojske Jugoslavije” ikade objavljen u ovom časopisu. Takođe, i u bilo kom drugom vojnom glasilu.

Pukovnik Ivetić najpre konstatuje da su pripadnike Jugoslovenske vojske u Otadžbini u to vreme zemlje antihitlerove koalicije smatrale savezničkom vojskom. Zatim podseća na “opšte uslove u kojima su izvođeni partizanski zločini”. Njih je bilo tokom čitavog rata. Ubijani su “pročetnički elementi”, kao i oni pripadnici komunističkog pokreta koji su smatrali da je važnije braniti narod od ustaša, nego provocirati Italijane. U streljanju potonjih isticao se narodni heroj Petar Grubar, obaveštajni oficir Glavnog Štaba Hrvatske. Primera radi, on je 11, jula 1942, u selu Škare organizovao javno streljanje devet mladića iz partizanskog batanjona “Božidar Adžija”. Potom je za desetak dana uhapsio 150 osoba, od kojih su 23 streljane po kratkom postupku.

Zločini partizana učestali su 1943, jer se te godine “pripremao desant Zapadnih saveznika na jadransku obalu”.

Kako je Jugoslovenksa vojska u Otadžbini u septembru 1943. izvodila uspešne operacije za stvaranje mostobrana za iskrcavanje saveznika, postojanje uporišta JVuO na ostrvu Lošinj smatrani je u Vrhovnom štabu NOVJ ozbiljnom opasnošću, te je 22. septembra vrhovna komanda NOVJ naredio glavnom štabu NOV Hrvatske: “Četničko uporište na Lošinju likvidirajte”.

Glavni štab Hrvatske izdao je 16. septembra sledeće naređenje:

Zbog opasnosti od četnika u ovoj fazi borbe, nisu nam potrebni njihovi zarobnjenici. Sve zarobljenike odmah likvidirajte. To činiti i ubuduće.

Naređenje su potpisali komandant i politički komesar Glavnog štaba Hrvatske, Ivan Gošnjak i Vladimir Bakarić. Na ovaj način je u Gorskom Kotoru i gornjoj Lici sepetembra i oktobra 1943. godine ubijeno 600 četnika.

Na Lošinju po kapitulaciji Italije, prema pukovniku Ivetiću, našlo oko 500 četnika i oko 200 članova njihovih porodica. Oni su uspostavili radio vezu sa Jugoslovenskom vladom i Saveznicima, tako da je već 11. septembra ovde pristala jedna britanska podmornica. Četnici su tada izjavili da čekaju savezničke invazione trupe,a ujedno, sa kopna, nemački napad, zbog koga se utvrđuju. Kako od dolaska Saveznika nije bilo ništa, sa ostrva uskoro odlazi oko 200 četnika i deo civila. Preostalom ljudstvu komandovalo je šest oficira, tri Srbina i tri Hrvata. U zoru 25. septembra ove četnike napadaju partizani sa daleko brojnijim snagama, na čelu sa 13. divizijom. Deo četnika uspeva da otplovi put Italije, na dva broda, dok su se ostali predali posle kraće borbe, poveravši u časnu reč komunista.

Zarobljeni pripadnici JVuO ubijani su na najbrutalniji način, ali su ih uglavnom klali i bacali u more. Rezervni poručnik Anton Šuster iz Sušaka uzviknuo je pred meštanima “Živjela Jugoslavija” i zamolio da prenesu kralju Petru Drugom da je ispunio zakletvu i da je srećan što umire za Jugoslaviju. Pojedeni meštani su negodovali , te je likvidacija nastavljena na palubi jednog od partizanskih brodova, a leševe su takođe bacali u more.

Crveni teror u Hercegovini

Najobimniji rad o partizanskim zločinima u Hercegovini, dvotomonu knjigu “Krvavo kolo hercegovačko 1941 – 1942”, objavio je partizan i visoki oficir Titove armije, dr Savo Skoko. Mnogobrojna dokumenta koja je sakupio na ovu temu, dr Skoko je upotpunio autentičnim svedočenjima partizana očevidaca događaja.

Prema dr Savi Skoku, zločini partizana u Hercegovini odvijali su se na ovaj način:

U prve velike zločine partizana u Hercegovini spada ubistvo trojce kaluđera u manastiru Duži, 23. decembra 1941. Bili su to stari ruski kaluđeri, izbegli posle 1917. godine od boljševičkog terora. Partizani su ih naterali da sami sebi iskopaju raku, svirepo su ih likvidirali hladnim oružjem i potom opustošili manastir.

U zločinima je prednjačio Prvi udarni bataljon, specijalno osnovan za ovu namenu, 28. januara 1942. Za komandanta je postavljen Vlado Šegrt, a u štabu su bili Stevo Kovačević, Ljubo Kovačević i Milija Stanišić. Dan po osnivanju ove jedinice, u Orahovicu stiže Miro Popara, sekretar Okružnog komiteta KPJ za Severnu Hercegovinu, i partizanima saopštava zaključke sa Savetovanja u Ivančićima o “beskompromisnoj borbi protiv “petokolonaša srpske nacionalnosti”. Već 30/31. januara Preki vojni sud Prvog udarnog bataljona osuđuje na smrt 16 “naijstaknutijih razbijača narodooslobodilačke borbe” u Dabarskoj vili.

Pod neposrednom komandom Save Kovačevića i Petra Drapšina, 27. februara partizani pod optužbom da su učestvovali u ubistvu iz zasede Đoke Putice, komandanta Operativnog štaba za Hercegovinu, na Radačkom Brijegu streljaju 21 seljaka. Posle “užasno surovog” nastupa i streljanja pred velikim narodnim zborom, partizani su, piše Savo Skoko, oko ubijenih zaigrali kolo. U izveštaju Operativnog štaba za Hercegovinu i Južnu Dalmaciju, o ovom događaju je zapisano:

Narodno veselje, koje je nastalo posle zbora, igranje i pjevanje sto metara od grobova petokolonaških četničkih izroda, najdublje pokazuje da su Ljubomirci shvatili i odobrili kazne izrečene protiv bandita.

Zločin u Sloveniji

U Kamničkoj dolini u Sloveniji nalazi se šesnaest masovnih grobnica u kojima počivaju uglavnom kosti svirepo ubijenih četnika, sveštenika Mitropolije crnogorsko-primorske i brojnih drugih civila koji su bili krivi samo zato što nisu voleli komunizam. Izvesno je da masovnih grobnica ima još u području Kočevog roga, na padinama Pohorja, pa i još ponegde u kojima su zemni ostaci lica koja se nisu bila za komunizam. Četnici su prošli put od Vezirovog do Zidanog mosta, preživeli pakao Bosanske golgote i NDH, snežne oluje, glad i tifus. Verujući da idu u susret Saveznicima, krenuli su masovno iz Crne Gore i Hercegovine put Slovenije. Partizani su maja 1945. godine zarobili četnike i izvršili masovnu likvidaciju nad 27.000 ljudi, mahom iz Crne Gore, Hercegovine, manjim delom iz Srbije, Bosne i Krajne.

Desetkovan zbeg, posle petomesečnog krvavog puta preko NDH, našli su se početkom maja na tlu Slovenije. Umesto dugo sanjanog susreta sa Englezima, ubrzo će stati pred partizanske streljačke strojeve. Biće im presuđeno po kratkom postupku, bez prava da kažu ko su, šta su radili tokom rata, gde su krenuli, kakva je njihova krivica.

Partizani su zarobljene četnike i civile 18. maja 1945. godine doveli u logor u Maribor. Sutradan je zarobljenicima rečeno da će biti prebačeni u kasarnu “Kralj Petar”, koja je bila nedaleko od logora, gde će im biti komotnije. Počeli su stizati kamioni zatvoreni ciradama, koji su danonoćno odvodili narod, ali ne u kasarnu “Kralj Petar” nego na – strelište. Rafali smrti danima su odjekivali po šumama oko Pohorja. Mihajlo P. Minić uspeo je da pobegne sa strelišta, gazeći preko gomile već pobijenih drugova. Pucali su za njim, ali on je izmakao. Hiljade ljudi iz Crne Gore i Hercegovine i Srbije, ostalo je zauvek u šumama oko Pohorja. Partizani su zarobili oko 10.000 četnika. Najveći deo je likvidiran.

Druga velika grupacija, ali i civila, među kojima su bili sveštenici Mitropolije crnogorsko-primorske, intelektualci, deca, žene, našli su se oko Zidanog mosta. U šumama oko Kamnika, gomilali su se vojnici, sveštenici, civili. Prema procenama braće Vlade i Dušana Niklanovića, koji su se tu našli sa još dvojcom svoje braće Mitrom i Tomomom, tu je bili oko 3.000 izbeglih. Zajedno sa ostalim sveštenicima iz Crne Gore bili su i dr Luka Vukmanović brat komuniste Svetozara Vukmanovića-Tempa i njegov 14-godišnji sin Čedo.

Između 14. i 15. maja u Kamniku su stigli partizani. Bili su to vojnici Pete proleterske, Sedme omladinske i Devete udarne. Svi iz sastava Treće divizije kojom je komandovao Savo Bulić.

Masovna streljana na području Kamnika su usledila 18. i 20 maja. Rafali su se čuli i narednih dana, da bih puške utihnule krajem maja. Mrtva tela su bačena u jame oko Kamnika, Zidanog mosta, Trbovlja, Kočevja, Klagenfurta, Pohorja i Maribora, Soče, Radovljice, Škofje Loke…